اوکراین در آتش چه کسی می‌سوزد؟

یوشچنکو (Viktor Yushchenko) را انقلابی نارنجی در سال 2005 به ریاست جمهوری اوکراین رساند. نه که فکر کنید قصدم تمسخر کنش سیاسی او و هم ‌فکرانش است. نه؛ انقلاب‌های رنگی چیزی واقعی در فضای سیاست هستند که به همین نام هم خوانده می‌شوند. سوغاتی از سمت سیا و دیگر سازمان‌های امنیتی آمریکا که کشور خودمان هم از آن بی‌نصیب نمانده و از قضا یکی از سبزهایش به ما رسید.

یوشچنکو در آخرین روزهای ریاست جمهوری خود در اوکراین سندی امضا می‌کند که نتیجه‌اش می‌شود گردن‌کشی هر چه بیشتر نئونازی‌ها در اوکراین: «من فرمانی تایید کردم برای فداکاری، قهرمانی و مقاومتی درونی در سختی‌های مسیر استقلال اوکراین، من بدینوسیله عنوان قهرمان اوکراین همراه با نشان دولت را به استپان باندرا اعطا می‌کنم. زنده باد اوکراین!» 

یوشچنکو کیست؟ استپان پاندورا کیست؟ نئونازی به چه کسی می‌گویند؟ انقلاب نارنجی چگونه موفق شد؟ و ... سوالاتی هستند که در این یادداشت با نگاهی به مستند اوکراین در آتش، به دنبال جواب آن‌ها هستیم.

انقلاب‌های رنگی پنگی

انقلاب‌های رنگی به سلسله‌ای از جنبش‌ها در کشورهای جهان گفته می‌شود  که از دهه ۲۰۰۰ به این طرف رخ داده‌اند و معمولاً با اعتراضات گسترده و تغییرات سیاسی همراه شده‌اند. این انقلاب‌ها به دلیل استفاده از نمادهای رنگی و گل‌ها برای شناسایی و تبلیغ خود، به این نام مشهور شده‌اند. انقلاب‌های زیر معروف‌ترین این انقلاب‌های رنگی پنگی هستند:

• انقلاب رز در گرجستان (۲۰۰۳)؛
• انقلاب نارنجی در اوکراین (۲۰۰۴)؛
• انقلاب لاله در قرقیزستان (۲۰۰۵).

این انقلاب‌ها موج اولیه‌ خود را از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی می‌سازند و پس از مدتی رنگ خون به خود می‌گیرند. انقلاب‌هایی که معمولاً هم با دست‌ مایه‌‌ تقلب در انتخابات شروع می‌شوند. انقلاب نارنجی در اوکراین پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۰۴ رخ داد که در آن ویکتور یانوکوویچ (Viktor Yanukovych) به تقلب در انتخابات متهم شد. رهبر مخالفان، ویکتور یوشچنکو، اعتراضات گسترده‌ای را سازماندهی کرد که در نهایت به تکرار انتخابات و پیروزی او منجر شد.

موشی که غرب می‌دواند

انقلاب‌های رنگی همچین خودساخته هم نبوده‌اند. آمریکا و به ویژه سازمان سیا از طریق ارائه کمک‌های مالی و فنی به گروه‌های مخالف و سازمان‌های غیردولتی در کشورهای هدف، به حمایت از انقلاب‌های رنگی پرداخته‌ند. این کمک‌ها شامل آموزش فعالان، حمایت از رسانه‌های مستقل و تأمین منابع مالی برای سازماندهی اعتراضات می‌شود. سازمان‌های غیردولتی آمریکایی مانند بنیاد ملی برای دموکراسی (NED) و مؤسسه‌های مشابه، نقش مهمی در حمایت از انقلاب‌های رنگی دارند. این سازمان‌ها با حمایت از گروه‌های مخالف و فعالان سیاسی، به تقویت جنبش‌های مردمی و اعتراضات کمک می‌کنند؛ چیزی که مصداق دخالت در امور داخلی سایر کشورهاست. 

خوش ‌ساخت ولی یک ‌طرفه

مستند اوکراین در آتش را ایگور لوپاتِنیک (Igor Lopatonok) و اولیور استون (Oliver Stone) ساخته‌اند. در مورد چیزی که فکرش را می‌کنید نیست و به صورت مستقیم ربطی به جنگ روسیه و اوکراین ندارد. این مستند در سال ۲۰۱۶ منتشر شده و بررسی جامع و مفصلی از تاریخچه سیاسی و اجتماعی اوکراین از دوران جنگ جهانی دوم تا بحران‌های اخیر در این کشور دارد. اوکراین در آتش به خصوص به تحولات سیاسی منتهی به انقلاب ۲۰۱۴ (معروف به انقلاب میدان) و نقش نیروهای خارجی در این رویدادها می‌پردازد. مستند با مرور کوتاهی بر تاریخ اوکراین آغاز می‌شود و روایتی از مسائل قومی، زبانی و سیاسی این کشور از گذشته تا امروز ارائه می‌کند. تضاد نکته‌ای است که مستند در همان ابتدا تمام تلاشش را می‌کند تا آن را به مخاطب نشان دهد. تضادی که نمود آن در همراهی با شوروی یا همراهی با ارتش نازی آلمان نمایان می‌شود و می‌توان آن را به شکل یک دودستگی در شرق و غرب اوکراین دید.

حافظه‌ی تاریخی 

مستند اوکراین در آتش، از حافظه‌ تاریخی شروع می‌کند و مستقیم به سراغ انقلاب‌های رنگی نمی‌رود و بنایش را بر ارائه‌ای از گذشته‌‌‌ پررنج اوکراین می‌گذارد. این مستند با یک سیر تاریخی مناسب، وقایع جنگ‌های جهانی اول و دوم را بررسی و جایگاه اوکراین در حمله‌ غرب به شرق را شرح می‌دهد. در ادامه با استفاده از این بستر و ایجاد پلی بین نازی‌ها و نئونازی‌ها و بیان ارتباط این دو با هم، مقدمات بحث در مورد انقلاب‌ رنگی اوکراین را فراهم می‌کند. 

استقلال و باز هم بدبختی

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، اوکراین بالاخره توانست روی پای خودش بایستد، هرچند چندان بلد نبود راه برود و مشکلات زیادی داشت. مستند به چالش‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی این دوره اشاره دارد و به خصوص به نارضایتی‌های مردم از وضعیت اقتصادی و فساد در دولت‌های مختلف اوکراین پرداخته است. اوکراین در آتش سر و ته استقلال را زود هم ‌می‌آورد و سراغ قله‌ خودش یعنی انقلاب یا کودتای دوم در اوکراین می‌رود؛ «انقلاب میدان». یعنی جایی در سال‌2010 و پس از آن که ویکتور یانوکوویچ که مورد حمایت روسیه بود، بالاخره به ریاست جمهوری می‌رسد. 

اولیور استون در مصاحبه‌هایی با شخصیت‌های مختلف از جمله ویکتور یانوکوویچ و ولادیمیر پوتین (Vladimir Putin)، رئیس‌جمهور روسیه، تلاش می‌کند نقش قدرت‌های خارجی در اتفاقات اوکراین و در آتش قرار گرفتن آن را عمبق‌تر بررسی کند.  مانور اصلی هم روی آمریکا است که با حمایت از گروه‌های مخالف و ناسیونالیست‌های افراطی، به دنبال تغییر نظام سیاسی اوکراین بود تا این کشور را از نفوذ روسیه خارج کند.

گسترش ناتو و جنگ سردی که ادامه دارد

همانطور که گفتیم اوکراین در آتش مربوط به جنگ روسیه و اوکراین نیست و پیش از آن ساخته شده است. ولی برای همه‌ افرادی که علاقه‌مند به فضای بین‌الملل و مناسبات قدرت میان کشورها هستند، اطلاعاتی جامع و کامل را فراهم می‌کند. این مستند به سوالات مهمی در مورد نقش قدرت‌های خارجی در سیاست داخلی کشورهای دیگر پرداخته و زاویه دیدی را ارائه می‌دهد که در رسانه‌ها کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. مستند اوکراین در آتش در انتها به این سوال می‌رسد که آیا جنگ سرد دیگری در جریان است؟ به صورت کلی مستند با نگاه دقیق به تاریخ و تحولات سیاسی اوکراین، سعی می‌کند تا به بینندگان نشان دهد که مسائل سیاسی و اجتماعی این کشور بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که در نگاه اول به نظر می‌رسد و گسترش ناتو نقشی اساسی در آن دارد. 

سخن پایانی

اوکراین در آتش دارای یک ساختار روایی منسجم است که با استفاده از مصاحبه‌ها، تصاویر آرشیوی و روایت‌های مستند، داستانی پیچیده و چندلایه را به تصویر می‌کشد. یک ساعت و نیم روایت نو و کمترشنیده‌شده دارد و دیدنش می‌تواند به درکی عمیق‌تر از مسائل اوکراین منجر شود. برای دانلود و تماشای آنلاین اوکراین در آتش Ukraine on fire به سایت عماریار مراجعه کنید.